Przesłuchanie świadka


Przesłuchanie świadka
1.      Pojęcie i rodzaje świadka
Świadek jest osobowym źródłem dowodowym. W procesie karnym świadek dostarcza środka dowodowego w postaci zeznań. Nauka rozróżnia pojęcie świadka w rozumieniu faktycznym i procesowym. W znaczeniu faktycznym świadkiem jest osoba fizyczna posiadająca informacje o okolicznościach i faktach istotnych dla postępowania karnego. Świadek w znaczeniu procesowym to osoba fizyczna, wezwana została do składania zeznań. Ponadto nauka procesu rozróżnia pojęcie „świadka przybranego”. Świadek przybrany jest to osoba wezwana do obecności przy czynnościach procesowych. W razie potrzeby może być ona przesłuchana na okoliczność przebiegu i wyników czynności, przy których była obecna.
W procesie karnym wyróżniamy następujące kategorie świadków:
– świadkowie dowodowi,
– świadkowie przybrani.
Świadków dowodowych można podzielić na:
– obciążających, nieobciążających,
– zainteresowanych, niezainteresowanych,
 – pełnoletnich, małoletnich,
– pierwotnych, pochodnych.
Świadkiem może być każda osoba, bez względu na wiek, stan psychiczny czy stan fizyczny. Świadek może jednocześnie łączyć inne funkcje procesowe, np. dotyczy to sytuacji tożsamości świadka i pokrzywdzonego. To, że pokrzywdzony jest zainteresowany wynikiem postępowania, nie może stanowić podstawy do poddawania jego zeznań
 w wątpliwość lub uznania ich za niewiarygodne.

2.      Możliwości stosowania kar porządkowych wobec świadków.
·         kara pieniężna– nakładana jest, gdy świadek bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie albo bez zezwolenia oddalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, a także na świadka bezpodstawnie uchylającego się od złożenia zeznań; wysokość kary pieniężnej nie może przekroczyć 10 000 zł; na tego samego świadka, w tej samej sprawie można nałożyć karę pieniężną kilkakrotnie.
·         Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka– rozwiązanie stosowane jest, gdy była już wcześniej nałożona kara pieniężna, jak i wtedy, gdy uznano, że nałożenie kary pieniężnej nie jest celowe lub że nie odnosi ona pożądanego skutku;  zarządzenia jest przez sąd lub prokuratora, a jego realizacja należy do Policji;
·         aresztowanie – w razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni; aresztowanie należy uchylić, jeżeli osoba aresztowana spełni obowiązek albo ukończono postępowanie przygotowawcze
·         obciążenie dodatkowymi kosztami postępowania– sąd lub prokurator mogą obciążyć dodatkowymi kosztami postępowania osobę, która swoim zachowaniem doprowadziła do ich powstania.

3.      Obowiązki świadka
·         Obowiązek stawienia się na wezwanie w wyznaczonym miejscu i czasie
·         Obowiązek zeznawania- z wyjątkiem sytuacji, kiedy przysługuje mu prawo do odmowy zeznań lub gdy zostanie z tego obowiązku zwolniony
·         Obowiązek zeznawania prawdy – Przed przesłuchaniem należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Brak uprzedzenia o takiej odpowiedzialności powoduje niemożność ukarania go za ww. przestępstwo.
·         Obowiązek poddania się oględzinom i badaniom lekarskim –Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym
·         Obowiązek zachowania w tajemnicy tego, co świadek dowiedział się w związku
z przesłuchaniem
·         Obowiązek złożenia przyrzeczenia przed sądem –  Przyrzeczenie od świadka, że będzie on zeznawał szczerą prawdę, może odebrać tylko sąd lub wyznaczony sędzia. Świadek składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem składania zeznań.

4.      Ograniczenia w zakresie przesłuchania świadka
Zakazy bezwzględne uniemożliwiają przeprowadzenie czynności przesłuchania świadka na okoliczności objęte tym zakazem. W przypadku zakazów względnych przesłuchanie jest możliwe, ale dopiero po zwolnieniu świadka z obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ.
Zakazy bezwzględne
·         zakaz przesłuchania obrońcy lub adwokata do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę
·         zakaz przesłuchania duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi –zakaz ten dotyczy wyłącznie duchownych tych wyznań, które są uznawane przez państwo polskie.
·         zakaz przeprowadzania dowodów z zeznań świadka, który mimo przysługującego mu prawa do odmowy zeznań złożył zeznania, a nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania na rozprawie przed sądem pierwszej instancji, oświadczył, że chce z tego prawa skorzystać. W takiej sytuacji zeznania złożone przez niego wcześniej nie mogą być odczytywane ani brane pod uwagę jako
·         zakaz przesłuchania w charakterze świadka podejrzanego w jego własnej sprawie;
·         zakaz zastępowania protokołów przesłuchania świadka notatkami, zapiskami lub innymi pismami
·         zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka lekarza i innych osób wykonujących czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniem psychicznym do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary
·         zakaz przesłuchania składu sędziowskiego na okoliczność narady nad orzeczeniem

Zakazy dowodowe względne:
·         zakaz przesłuchania osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne”,
·         zakaz przesłuchań osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej
z wykonywaniem zawodu lub funkcji.

5.      Cele przesłuchania
Celem każdego przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach, zjawiskach, faktach czy stosunkach, które mogą być przydatne do ustalenia prawdy obiektywnej
w konkretnej sprawie. Cel przesłuchania świadka musi być określony elastycznie, a przy określeniu celu powinno się także brać pod uwagę pewne cele uboczne:
– uzyskanie informacji o samym świadku na podstawie jego wypowiedzi (może to być istotne dla późniejszej oceny jego zeznań),
– uzyskanie takich informacji o zdarzeniu, które mogą się okazać dla przesłuchującego całkowicie nowe, dotyczące faktów zupełnie mu dotychczas nieznanych,
– uzyskanie ewentualnych informacji o dotychczas wykorzystanych źródłach informacyjnych,
– uzyskanie informacji o środowisku, w którym miało miejsce zdarzenie będące przedmiotem postępowania

6.      Przygotowanie się do przesłuchania
Każde przesłuchanie świadka powinno być starannie przygotowane. Dobre przygotowanie gwarantuje, że istotne fakty i okoliczności nie zostaną pominięte w czynności. W ramach przygotowania należy:
·         dokonać analizy już posiadanych materiałów w danej sprawie,
·         określić cel przesłuchania,
·         ogólnie zapoznać się z dziedziną wiedzy lub praktyką, z którymi wiąże się przedmiot zeznania,
·         w razie potrzeby zapoznać się z topografią miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie stanowią-ce przedmiot przesłuchania,
·         poznać w miarę możliwości osobowość świadka oraz ustalić, w jakich stosunkach pozostaje on z podejrzanym i pokrzywdzonym, a także jego ewentualną przeszłość kryminalną, jak również jego środowisko społeczne, grupy, w których przebywa,
·         opracować wnioski taktyczne, w ramach których należy rozważyć następujące zagadnienia: – czas, w którym należy dokonać przesłuchania, – miejsce przesłuchania, – taktykę samego przesłuchania,
·         przygotować miejsce przesłuchania,
·         opracować plan przesłuchania zawierający: – okoliczności do wyjaśnienia, – istniejące dane o tych okolicznościach, – źródła tych danych, – pytania, uwagi,
·         uzyskać w razie potrzeby zezwolenie prokuratora na przesłuchanie świadka co do okoliczności stanowiących informacje niejawne opatrzone klauzulą „poufne” lub „zastrzeżone”, tajemnicę zawodową lub związaną z pełnioną funkcją,
·         wezwać w razie potrzeby biegłego lub tłumacza, jeśli ich udział w przesłuchaniu jest konieczny,
·         wezwać inne osoby, jeżeli przewiduje się przeprowadzenie innych czynności z udziałem tego świadka, np. konfrontację, okazanie,
·         ustalić zakres i sposób wykorzystania technicznych środków utrwalających przebieg czynności
  
7.      Metody prowadzenia przesłuchania
Wybór właściwej metody zależy przede wszystkim od tego, czy świadek w ogóle nie chce zeznawać, czy też zeznaje kłamliwie. Ponadto do czynników decydujących o wybraniu właściwej metody należy zaliczyć:
– kategorię i rodzaj przestępstwa,
– źródła posiadanych przez świadka informacji,
– stosunek świadka do danego przestępstwa,
– powiązania świadka z podejrzanym i pokrzywdzonym,
– wiek świadka,
– stan psychiczny świadka.
Jeżeli świadek nie chce zeznawać, a policjant wie, że posiada on wiadomości pozostające w związku z daną sprawą, wówczas przesłuchujący powinien dążyć do ustalenia przyczyn takiej postawy świadka, a później wybrać właściwą metodę przesłuchania.
Metoda ujawniania związku świadka ze sprawą – metodę tę stosuje się w sytuacji, gdy świadek niezgodnie z prawdą twierdzi, że nie zetknął się z sytuacją, na temat której ma zeznawać. Wówczas należy mu przedstawić dowody świadczące o istnieniu takiego związku. Metodę tę można zastosować, gdy istnieją następujące warunki:
– w aktach sprawy znajdują się udokumentowane dowody wystarczające do stwierdzenia znajomości przez świadka faktów związanych ze sprawą,
– wykluczona została możliwość powołania się przez świadka na czynniki subiektywne (np. wada wzroku, słuchu, zmęczenie, senność);
– przewiduje się, że świadek pod wpływem przedstawionych mu dowodów złoży zeznania.
Metoda perswazji – polega na odwoływaniu się do postawy obywatelskiej świadka. Metoda ta daje dobre rezultaty w odniesieniu do świadków wykształconych, inteligentnych,
o właściwej postawie moralnej.
Metoda przypominania – stosuje się ją, gdy świadek nie zaprzecza, że „zetknął się” z daną sprawą, lecz zasłania się niepamięcią. Metoda ta polega na przypominaniu świadkowi okoliczności z jego życia, które powinien pamiętać, a które łączą się czasowo
z okolicznościami sprawy karnej. W szczególności należy się odwoływać do takich okoliczności z życia świadka, do których chętnie się przyzna. Należy wówczas wykazać związek czasowy ww. okoliczności z okolicznościami sprawy karnej i w ten sposób wykazać „szczególnie wybiórczą pamięć”.
Metoda wytwarzania u świadka poczucia bezpieczeństwa – stosuje się ją wówczas, gdy świadek czuje się zagrożony i w związku z tym odmawia składania zeznań. Jeżeli przesłuchujący stwierdzi, że obawy świadka są uzasadnione, powinien przedstawić środki, które mogą zapewnić mu bezpieczeństwo
 Metoda bezpośredniego wykazywania kłamstwa – stosuje się wobec świadka, który kłamie w sytuacji, gdy dowody zebrane w sprawie wykazują tę kłamliwość jednoznacznie. Należy wówczas ujawnić świadkowi te dowody.
Metoda „ślepej uliczki” – stosuje się wobec świadka, który dużo mówi, lecz kłamie. Należy wówczas pozwolić mu mówić jak najwięcej, zadając odpowiednie pytania. W ten sposób trzeba doprowadzić do sytuacji, gdy świadek tak „zaplącze się” w swoich kłamstwach, że sam zorientuje się, iż dalsze kłamstwo nie ma sensu.
Metoda „wszechwiedzy” – metoda zakłada znajomość różnych faktów z życia świadka. Jej zastosowanie polega na rozmowie ze świadkiem na temat tych faktów, co powinno wytworzyć u niego przekonanie, że Policja znając ww. fakty, wie również wszystko
o zdarzeniu, na którego okoliczność jest przesłuchiwany.
Metoda szczegółowych pytań – należy ją stosować w sytuacji, gdy świadek wcześniej uzgodnił kłamliwe zeznania z innymi osobami (podejrzany, inny świadek). Opiera się ona na założeniu, że uzgodnić można zasadnicze sprawy, natomiast nie jest to możliwe
w odniesieniu do wszystkich szczegółów. Należy więc pytać o te szczegóły i wykazać świadkowi zaistniałe rozbieżności.
Metoda ujawniania motywów kłamstwa – polega na wykazaniu świadkowi, że przesłuchujący wie, dlaczego świadek składa kłamliwe zeznania. Wiedzę o motywach kłamstwa można uzyskać poprzez zachowanie się świadka przed i w trakcie przesłuchania, ustalenie jego powiązań ze stronami w postępowaniu, a także jego zainteresowanie sposobem zakończenia sprawy.
8.      Etapy przesłuchania
Czynności wstępne (faza formalna) Na tym etapie należy ustalić tożsamość świadka oraz przeprowadzić z nim luźną rozmowę na tematy niezwiązane ze sprawą. Celem tej rozmowy jest nawiązanie kontaktu, stworzenie odpowiedniej atmosfery, a także zorientowanie się
 w cechach osobowości świadka. Następnie należy pouczyć świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i wypeł-nić część formalną protokołu przesłuchania świadka. Policjant sprawdza dane osobowe osoby przesłuchiwanej na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość czyniąc o tym adnotację w protokole. Brak dokumentu tożsamości należy również odnotować. W przypadku wątpliwości co do tożsamości osoby przesłuchiwanej, należy posłużyć się w toku czynności danymi uzyskanymi od tej osoby,
a następnie zastosować tryb ustalenia tożsamości określony.
 Etap spontanicznych zeznań (faza swobodnej wypowiedzi) Rozpoczyna się on od ogólnego pytania, „co świadkowi jest wiadome w danej sprawie”. Po zadaniu tego pytania przesłuchujący powinien umożliwić świadkowi swobodną wypowiedź bez przerywania mu
i stawiania pytań. Jeżeli świadek zaczyna mówić o okolicznościach niezwiązanych ze sprawą, należy taktownie przerywając jego wypowiedź, naprowadzić go na właściwy temat. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka policjant może robić odręczne notatki, zawierające wskazania niespójności w relacji, stwierdzenia świadka wzajemnie się wykluczające, luki
w relacji, zmiany w emocjach świadka. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka niedopuszczalne jest:
1) przerywanie toku wypowiedzi świadka, chyba że wypowiedź ta w szerokim zakresie wykracza poza granice określone celem przesłuchania,
2) okazywanie zniecierpliwienia, ponaglanie w celu przyspieszenia relacji,
3) rozpraszanie świadka, prowadzenie rozmowy z innymi osobami,
4) pouczanie lub ocenianie świadka,
5) przedstawianie własnego punktu widzenia lub własnej oceny zdarzeń.


Etap szczegółowych pytań i odpowiedzi (faza pytań szczegółowych) Rozpoczyna się on
z chwilą zakończenia spontanicznej wypowiedzi świadka. Stawiane pytania mogą mieć na celu:
– uzupełnienie zeznań, gdy świadek pominął jakieś okoliczności,
– sprecyzowanie wypowiedzi, które miały charakter ogólnikowy,
– kontrolę wypowiedzi.
Zadając pytania, należy jednocześnie protokołować treść zeznań.
Etap czynności końcowych Należą do nich:
– zapoznanie świadka z protokołem,
– wprowadzenie poprawek i uzupełnień,
 – podpisanie protokołu przez osoby uczestniczące w czynności,
– ewentualne pouczenie świadka o obowiązku zachowania w tajemnicy wiadomości uzyskanych podczas przesłuchania,
– uregulowanie finansowych należności świadka,

 – podziękowanie za stawiennictwo i złożenie zeznań.