Przesłuchanie
świadka
1.
Pojęcie i rodzaje świadka
Świadek
jest osobowym źródłem dowodowym. W procesie karnym świadek dostarcza środka
dowodowego w postaci zeznań. Nauka rozróżnia pojęcie świadka w rozumieniu
faktycznym i procesowym. W znaczeniu faktycznym świadkiem jest osoba fizyczna
posiadająca informacje o okolicznościach i faktach istotnych dla postępowania
karnego. Świadek w znaczeniu procesowym to osoba fizyczna, wezwana została do
składania zeznań. Ponadto nauka procesu rozróżnia pojęcie „świadka
przybranego”. Świadek przybrany jest to osoba wezwana do obecności przy
czynnościach procesowych. W razie potrzeby może być ona przesłuchana na
okoliczność przebiegu i wyników czynności, przy których była obecna.
W procesie karnym wyróżniamy następujące
kategorie świadków:
– świadkowie dowodowi,
– świadkowie przybrani.
Świadków dowodowych można podzielić na:
– obciążających, nieobciążających,
– zainteresowanych, niezainteresowanych,
–
pełnoletnich, małoletnich,
– pierwotnych, pochodnych.
Świadkiem może być każda osoba, bez
względu na wiek, stan psychiczny czy stan fizyczny. Świadek może jednocześnie
łączyć inne funkcje procesowe, np. dotyczy to sytuacji tożsamości świadka i
pokrzywdzonego. To, że pokrzywdzony jest zainteresowany wynikiem postępowania,
nie może stanowić podstawy do poddawania jego zeznań
w wątpliwość lub uznania ich za niewiarygodne.
w wątpliwość lub uznania ich za niewiarygodne.
2. Możliwości stosowania kar
porządkowych wobec świadków.
·
kara
pieniężna– nakładana jest, gdy świadek bez usprawiedliwienia
nie stawił się na wezwanie albo bez zezwolenia oddalił się z miejsca czynności
przed jej zakończeniem, a także na świadka bezpodstawnie uchylającego się od
złożenia zeznań; wysokość kary pieniężnej nie może przekroczyć 10 000 zł; na
tego samego świadka, w tej samej sprawie można nałożyć karę pieniężną
kilkakrotnie.
·
Zatrzymanie
i przymusowe doprowadzenie świadka– rozwiązanie stosowane jest, gdy była
już wcześniej nałożona kara pieniężna, jak i wtedy, gdy uznano, że nałożenie
kary pieniężnej nie jest celowe lub że nie odnosi ona pożądanego skutku; zarządzenia jest przez sąd lub prokuratora, a
jego realizacja należy do Policji;
·
aresztowanie
– w razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania można zastosować,
niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni;
aresztowanie należy uchylić, jeżeli osoba aresztowana spełni obowiązek albo
ukończono postępowanie przygotowawcze
·
obciążenie
dodatkowymi kosztami postępowania– sąd lub prokurator mogą obciążyć
dodatkowymi kosztami postępowania osobę, która swoim zachowaniem doprowadziła
do ich powstania.
3. Obowiązki
świadka
·
Obowiązek stawienia się na wezwanie
w wyznaczonym miejscu i czasie
·
Obowiązek zeznawania- z wyjątkiem sytuacji, kiedy przysługuje mu prawo
do odmowy zeznań lub gdy zostanie z tego obowiązku zwolniony
·
Obowiązek zeznawania prawdy – Przed przesłuchaniem należy uprzedzić świadka o
odpowiedzialności karnej za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy. Brak
uprzedzenia o takiej odpowiedzialności powoduje niemożność ukarania go za ww.
przestępstwo.
·
Obowiązek poddania się oględzinom i
badaniom lekarskim –Jeżeli
karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się
oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w
zakładzie leczniczym
·
Obowiązek zachowania w tajemnicy
tego, co świadek dowiedział się w związku
z
przesłuchaniem
·
Obowiązek złożenia przyrzeczenia
przed sądem – Przyrzeczenie od świadka, że będzie on
zeznawał szczerą prawdę, może odebrać tylko sąd lub wyznaczony sędzia. Świadek
składa przyrzeczenie przed rozpoczęciem składania zeznań.
4. Ograniczenia
w zakresie przesłuchania świadka
Zakazy
bezwzględne uniemożliwiają przeprowadzenie czynności przesłuchania świadka na
okoliczności objęte tym zakazem. W przypadku zakazów względnych przesłuchanie
jest możliwe, ale dopiero po zwolnieniu świadka z obowiązku zachowania
tajemnicy przez uprawniony organ.
Zakazy bezwzględne
·
zakaz przesłuchania obrońcy lub adwokata
do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc
sprawę
·
zakaz przesłuchania duchownego co do
faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi –zakaz ten dotyczy wyłącznie
duchownych tych wyznań, które są uznawane przez państwo polskie.
·
zakaz przeprowadzania dowodów z zeznań
świadka, który mimo przysługującego mu prawa do odmowy zeznań złożył zeznania,
a nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania na rozprawie
przed sądem pierwszej instancji, oświadczył, że chce z tego prawa skorzystać. W
takiej sytuacji zeznania złożone przez niego wcześniej nie mogą być odczytywane
ani brane pod uwagę jako
·
zakaz przesłuchania w charakterze
świadka podejrzanego w jego własnej sprawie;
·
zakaz zastępowania protokołów
przesłuchania świadka notatkami, zapiskami lub innymi pismami
·
zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka
lekarza i innych osób wykonujących czynności wynikające z ustawy o ochronie
zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniem
psychicznym do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary
·
zakaz przesłuchania składu sędziowskiego
na okoliczność narady nad orzeczeniem
Zakazy dowodowe względne:
·
zakaz przesłuchania osób zobowiązanych
do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub
„ściśle tajne”,
·
zakaz przesłuchań osób zobowiązanych do
zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone”
lub „poufne” lub tajemnicy związanej
z wykonywaniem zawodu lub funkcji.
z wykonywaniem zawodu lub funkcji.
5. Cele
przesłuchania
Celem
każdego przesłuchania jest uzyskanie informacji o osobach, miejscach,
zjawiskach, faktach czy stosunkach, które mogą być przydatne do ustalenia
prawdy obiektywnej
w konkretnej sprawie. Cel przesłuchania świadka musi być określony elastycznie, a przy określeniu celu powinno się także brać pod uwagę pewne cele uboczne:
w konkretnej sprawie. Cel przesłuchania świadka musi być określony elastycznie, a przy określeniu celu powinno się także brać pod uwagę pewne cele uboczne:
–
uzyskanie informacji o samym świadku na podstawie jego wypowiedzi (może to być
istotne dla późniejszej oceny jego zeznań),
–
uzyskanie takich informacji o zdarzeniu, które mogą się okazać dla
przesłuchującego całkowicie nowe, dotyczące faktów zupełnie mu dotychczas
nieznanych,
–
uzyskanie ewentualnych informacji o dotychczas wykorzystanych źródłach
informacyjnych,
–
uzyskanie informacji o środowisku, w którym miało miejsce zdarzenie będące
przedmiotem postępowania
6. Przygotowanie
się do przesłuchania
Każde
przesłuchanie świadka powinno być starannie przygotowane. Dobre przygotowanie
gwarantuje, że istotne fakty i okoliczności nie zostaną pominięte w czynności.
W ramach przygotowania należy:
·
dokonać analizy już posiadanych materiałów w
danej sprawie,
·
określić cel przesłuchania,
·
ogólnie zapoznać się z dziedziną wiedzy lub
praktyką, z którymi wiąże się przedmiot zeznania,
·
w razie potrzeby zapoznać się z topografią
miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie stanowią-ce przedmiot przesłuchania,
·
poznać w miarę możliwości osobowość świadka oraz
ustalić, w jakich stosunkach pozostaje on z podejrzanym i pokrzywdzonym, a
także jego ewentualną przeszłość kryminalną, jak również jego środowisko
społeczne, grupy, w których przebywa,
·
opracować wnioski taktyczne, w ramach których
należy rozważyć następujące zagadnienia: – czas, w którym należy dokonać
przesłuchania, – miejsce przesłuchania, – taktykę samego przesłuchania,
·
przygotować miejsce przesłuchania,
·
opracować plan przesłuchania zawierający: –
okoliczności do wyjaśnienia, – istniejące dane o tych okolicznościach, – źródła
tych danych, – pytania, uwagi,
·
uzyskać w razie potrzeby zezwolenie prokuratora
na przesłuchanie świadka co do okoliczności stanowiących informacje niejawne
opatrzone klauzulą „poufne” lub „zastrzeżone”, tajemnicę zawodową lub związaną
z pełnioną funkcją,
·
wezwać w razie potrzeby biegłego lub tłumacza,
jeśli ich udział w przesłuchaniu jest konieczny,
·
wezwać inne osoby, jeżeli przewiduje się
przeprowadzenie innych czynności z udziałem tego świadka, np. konfrontację,
okazanie,
·
ustalić zakres i sposób wykorzystania
technicznych środków utrwalających przebieg czynności
7. Metody prowadzenia przesłuchania
Wybór
właściwej metody zależy przede wszystkim od tego, czy świadek w ogóle nie chce
zeznawać, czy też zeznaje kłamliwie. Ponadto do czynników decydujących o
wybraniu właściwej metody należy zaliczyć:
–
kategorię i rodzaj przestępstwa,
–
źródła posiadanych przez świadka informacji,
–
stosunek świadka do danego przestępstwa,
–
powiązania świadka z podejrzanym i pokrzywdzonym,
–
wiek świadka,
–
stan psychiczny świadka.
Jeżeli
świadek nie chce zeznawać, a policjant wie, że posiada on wiadomości pozostające
w związku z daną sprawą, wówczas przesłuchujący powinien dążyć do ustalenia
przyczyn takiej postawy świadka, a później wybrać właściwą metodę
przesłuchania.
Metoda ujawniania
związku świadka ze sprawą – metodę tę stosuje się w
sytuacji, gdy świadek niezgodnie z prawdą twierdzi, że nie zetknął się z
sytuacją, na temat której ma zeznawać. Wówczas należy mu przedstawić dowody
świadczące o istnieniu takiego związku. Metodę tę można zastosować, gdy
istnieją następujące warunki:
–
w aktach sprawy znajdują się udokumentowane dowody wystarczające do
stwierdzenia znajomości przez świadka faktów związanych ze sprawą,
–
wykluczona została możliwość powołania się przez świadka na czynniki
subiektywne (np. wada wzroku, słuchu, zmęczenie, senność);
–
przewiduje się, że świadek pod wpływem przedstawionych mu dowodów złoży
zeznania.
Metoda perswazji
– polega na odwoływaniu się do postawy obywatelskiej świadka. Metoda ta daje
dobre rezultaty w odniesieniu do świadków wykształconych, inteligentnych,
o właściwej postawie moralnej.
o właściwej postawie moralnej.
Metoda przypominania
– stosuje się ją, gdy świadek nie zaprzecza, że „zetknął się” z daną sprawą,
lecz zasłania się niepamięcią. Metoda ta polega na przypominaniu świadkowi
okoliczności z jego życia, które powinien pamiętać, a które łączą się czasowo
z okolicznościami sprawy karnej. W szczególności należy się odwoływać do takich okoliczności z życia świadka, do których chętnie się przyzna. Należy wówczas wykazać związek czasowy ww. okoliczności z okolicznościami sprawy karnej i w ten sposób wykazać „szczególnie wybiórczą pamięć”.
z okolicznościami sprawy karnej. W szczególności należy się odwoływać do takich okoliczności z życia świadka, do których chętnie się przyzna. Należy wówczas wykazać związek czasowy ww. okoliczności z okolicznościami sprawy karnej i w ten sposób wykazać „szczególnie wybiórczą pamięć”.
Metoda wytwarzania u świadka
poczucia bezpieczeństwa – stosuje się ją wówczas, gdy
świadek czuje się zagrożony i w związku z tym odmawia składania zeznań. Jeżeli
przesłuchujący stwierdzi, że obawy świadka są uzasadnione, powinien przedstawić
środki, które mogą zapewnić mu bezpieczeństwo
Metoda bezpośredniego wykazywania kłamstwa
– stosuje się wobec świadka, który kłamie w sytuacji, gdy dowody zebrane w
sprawie wykazują tę kłamliwość jednoznacznie. Należy wówczas ujawnić świadkowi
te dowody.
Metoda „ślepej uliczki”
– stosuje się wobec świadka, który dużo mówi, lecz kłamie. Należy wówczas
pozwolić mu mówić jak najwięcej, zadając odpowiednie pytania. W ten sposób
trzeba doprowadzić do sytuacji, gdy świadek tak „zaplącze się” w swoich
kłamstwach, że sam zorientuje się, iż dalsze kłamstwo nie ma sensu.
Metoda „wszechwiedzy”
– metoda zakłada znajomość różnych faktów z życia świadka. Jej zastosowanie
polega na rozmowie ze świadkiem na temat tych faktów, co powinno wytworzyć u
niego przekonanie, że Policja znając ww. fakty, wie również wszystko
o zdarzeniu, na którego okoliczność jest przesłuchiwany.
o zdarzeniu, na którego okoliczność jest przesłuchiwany.
Metoda szczegółowych pytań
– należy ją stosować w sytuacji, gdy świadek wcześniej uzgodnił kłamliwe
zeznania z innymi osobami (podejrzany, inny świadek). Opiera się ona na
założeniu, że uzgodnić można zasadnicze sprawy, natomiast nie jest to możliwe
w odniesieniu do wszystkich szczegółów. Należy więc pytać o te szczegóły i wykazać świadkowi zaistniałe rozbieżności.
w odniesieniu do wszystkich szczegółów. Należy więc pytać o te szczegóły i wykazać świadkowi zaistniałe rozbieżności.
Metoda ujawniania motywów kłamstwa
– polega na wykazaniu świadkowi, że przesłuchujący wie, dlaczego świadek składa
kłamliwe zeznania. Wiedzę o motywach kłamstwa można uzyskać poprzez zachowanie
się świadka przed i w trakcie przesłuchania, ustalenie jego powiązań ze
stronami w postępowaniu, a także jego zainteresowanie sposobem zakończenia
sprawy.
8. Etapy
przesłuchania
Czynności wstępne
(faza formalna) Na tym etapie należy ustalić tożsamość świadka oraz
przeprowadzić z nim luźną rozmowę na tematy niezwiązane ze sprawą. Celem tej
rozmowy jest nawiązanie kontaktu, stworzenie odpowiedniej atmosfery, a także
zorientowanie się
w cechach osobowości świadka. Następnie należy pouczyć świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i wypeł-nić część formalną protokołu przesłuchania świadka. Policjant sprawdza dane osobowe osoby przesłuchiwanej na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość czyniąc o tym adnotację w protokole. Brak dokumentu tożsamości należy również odnotować. W przypadku wątpliwości co do tożsamości osoby przesłuchiwanej, należy posłużyć się w toku czynności danymi uzyskanymi od tej osoby,
a następnie zastosować tryb ustalenia tożsamości określony.
w cechach osobowości świadka. Następnie należy pouczyć świadka o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań i wypeł-nić część formalną protokołu przesłuchania świadka. Policjant sprawdza dane osobowe osoby przesłuchiwanej na podstawie dokumentu stwierdzającego tożsamość czyniąc o tym adnotację w protokole. Brak dokumentu tożsamości należy również odnotować. W przypadku wątpliwości co do tożsamości osoby przesłuchiwanej, należy posłużyć się w toku czynności danymi uzyskanymi od tej osoby,
a następnie zastosować tryb ustalenia tożsamości określony.
Etap spontanicznych zeznań
(faza swobodnej wypowiedzi) Rozpoczyna się on od ogólnego pytania, „co
świadkowi jest wiadome w danej sprawie”. Po zadaniu tego pytania przesłuchujący
powinien umożliwić świadkowi swobodną wypowiedź bez przerywania mu
i stawiania pytań. Jeżeli świadek zaczyna mówić o okolicznościach niezwiązanych ze sprawą, należy taktownie przerywając jego wypowiedź, naprowadzić go na właściwy temat. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka policjant może robić odręczne notatki, zawierające wskazania niespójności w relacji, stwierdzenia świadka wzajemnie się wykluczające, luki
w relacji, zmiany w emocjach świadka. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka niedopuszczalne jest:
i stawiania pytań. Jeżeli świadek zaczyna mówić o okolicznościach niezwiązanych ze sprawą, należy taktownie przerywając jego wypowiedź, naprowadzić go na właściwy temat. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka policjant może robić odręczne notatki, zawierające wskazania niespójności w relacji, stwierdzenia świadka wzajemnie się wykluczające, luki
w relacji, zmiany w emocjach świadka. Podczas swobodnej wypowiedzi świadka niedopuszczalne jest:
1)
przerywanie toku wypowiedzi świadka, chyba że wypowiedź ta w szerokim zakresie
wykracza poza granice określone celem przesłuchania,
2)
okazywanie zniecierpliwienia, ponaglanie w celu przyspieszenia relacji,
3)
rozpraszanie świadka, prowadzenie rozmowy z innymi osobami,
4)
pouczanie lub ocenianie świadka,
5)
przedstawianie własnego punktu widzenia lub własnej oceny zdarzeń.
Etap szczegółowych pytań i
odpowiedzi (faza pytań szczegółowych) Rozpoczyna się on
z chwilą zakończenia spontanicznej wypowiedzi świadka. Stawiane pytania mogą mieć na celu:
z chwilą zakończenia spontanicznej wypowiedzi świadka. Stawiane pytania mogą mieć na celu:
–
uzupełnienie zeznań, gdy świadek pominął jakieś okoliczności,
–
sprecyzowanie wypowiedzi, które miały charakter ogólnikowy,
–
kontrolę wypowiedzi.
Zadając
pytania, należy jednocześnie protokołować treść zeznań.
Etap czynności końcowych
Należą do nich:
–
zapoznanie świadka z protokołem,
–
wprowadzenie poprawek i uzupełnień,
– podpisanie protokołu przez osoby
uczestniczące w czynności,
–
ewentualne pouczenie świadka o obowiązku zachowania w tajemnicy wiadomości
uzyskanych podczas przesłuchania,
–
uregulowanie finansowych należności świadka,
– podziękowanie za stawiennictwo i złożenie
zeznań.