Postępowanie sprawdzające i czynności w niezbędnym zakresie

Postępowanie sprawdzające – art. 307 kpk
i czynności w niezbędnym zakresie – art. 308 kpk

1.      Cel prowadzenia.

Celem postępowania jest sprawdzenie, czy w ogóle jest dopuszczalne wszczęcie śledztwa lub dochodzenia, w więc, czy zachodzi sytuacja „uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa”. Ma na celu podejmowanie określonych działań mających potwierdzić, lub nie, podejrzenie zaistnienia działań przestępnych wskazanych w uzyskanej przez organ procesowy informacji lub złożonym zawiadomieniu o przestępstwie. Celem czynności sprawdzających jest z jednej strony zapobieganie wszczynaniu i prowadzeniu postępowań zbędnych,
w sprawach, w których brak jest podejrzenia popełnienia przestępstwa, a które dotyczą innych czynów nie będących przestępstwami. Z drugiej zaś strony, aby w uzasadnionych przypadkach taka decyzja o wszczęciu postępowania była podejmowana.

2.      Organy uprawnione do prowadzenia postępowania.

Organem procesowym władnym do wykonania postępowania sprawdzającego jest organ uprawniony do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia i jego prowadzenia, a więc prokurator, policja lub też organy, którym na podstawie art. 312 k.p.k. przyznano uprawnienia policji (Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, organy kontroli finansowej, tj. inspektorzy kontroli skarbowej, urzędów skarbowych, Inspekcji Celnej, Straży Leśnej, Państwowej Straży Łowieckiej). Nie każdy jednak z tych organów może w tym celu przeprowadzać czynności operacyjno-rozpoznawcze, które są zastrzeżone dla policji i ABW. W takim wypadku prokurator może zlecić wykonanie niezbędnych czynności Policji lub innym właściwym organom.

3.      Czynności wykonywane w toku

Określając zakres czynności wykonywanych w postępowaniu sprawdzającym, należy pamiętać o tym, że organ procesowy nie może wykraczać poza ustalenia, które są niezbędne do podjęcia decyzji odnośnie wszczęcia lub odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego. Niezwłocznie po uzyskaniu zawiadomienia o przestępstwie organ procesowy obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lecz dopiero wtedy, gdy organ procesowy nabierze uzasadnionego przekonania, że przestępstwo zostało popełnione.. Tak więc, mając do czynienia z informacją o przestępstwie, która okaże się być niewystarczająca do tego, aby wszcząć postępowanie przygotowawcze, zachodzi możliwość zażądania jego uzupełnienia
 w wyznaczonym terminie lub sprawdzenia faktów w tym zakresie. Należy pamiętać o tym, że w przypadku wystąpienia jednej z okoliczności wyłączających ściganie, określanych mianem ujemnych przesłanek procesowych, nie przeprowadza się postępowania sprawdzającego, a w sytuacji, kiedy podjęto już czynności w postępowaniu – należy je natychmiast zakończyć. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się czynności procesowych, z wyjątkiem przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. W postępowaniu sprawdzającym nie przeprowadza się także dowodu z opinii biegłego, ani czynności wymagających spisania protokołu

4.      Dokumentowanie

Dążąc do sprawdzenia faktów zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie, można wykorzystywać takie metody pracy, jak: wywiady, obserwacje, rozpytywania, zapoznanie się z dokumentami. Są to czynności pozaprocesowe i dokumentowane są w formie notatek urzędowych. Taka notatka urzędowa powinna zawierać:

– stopień, imię i nazwisko policjanta sporządzającego oraz nazwę jednostki i komórki organizacyjnej Policji;

– datę i miejsce sporządzenia;

– numer sprawy, do jakiej notatka została sporządzona;

– dane identyfikujące osoby, których notatka dotyczy;

– stwierdzenie okoliczności, których notatka dotyczy;

– podpis sporządzającego.

5.      Termin prowadzenia

Postępowanie sprawdzające musi zakończyć się najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia o przestępstwie przez organ procesowy. Niezachowanie nie powoduje konsekwencji procesowych i wszczęcie dochodzenia lub śledztwa po upływie 30 dni od przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie będzie skuteczne, może jednak powodować odpowiedzialność służbową. Wskazane jest podejmowanie decyzji o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego przed upływem tego terminu, bowiem jeżeli zawiadamiający w ciągu sześciu tygodni od złożenia zawiadomienia nie otrzymają decyzji  – mogą wystąpić z zażaleniem na opieszałość organu ścigania.

6.      Sposoby zakończenia postępowania sprawdzającego

·         Wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania- Podstawą takiej decyzji merytorycznej jest zaistnienie choćby jednej ujemnej przesłanki procesowej . Postanowienie takie może być wydane zarówno przez policjanta, jak i prokuratora. Postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa i dochodzenia, wydane przez policjanta, wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. Wydane postanowienie
o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego nie tworzy zakazu jego późniejszego wszczęcia. W sytuacji gdy uzyskane zostaną nowe dane lub nastąpi zmiana w zakresie oceny danych już posiadanych, prokurator może wydać postanowienie o podjęciu na nowo postępowania.

·         Wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Postanowienie o wszczęciu dochodzenia może być wydane przez prokuratora, jak
i inny uprawniony organ. Postanowienie o wszczęciu śledztwa może być wydane tylko przez prokuratora. W sytuacji gdy to Policja w trakcie wykonywanych czynności zbierze materiały, które będą uzasadniały wszczęcie śledztwa, zobowiązana jest do niezwłocznego przekazania tych materiałów prokuratorowi.

·         Sporządzenie notatki urzędowej. Ta forma zakończenia postępowania sprawdzającego stosowana jest w sytuacji gdy postępowanie sprawdzające prowadzone było na podstawie zawiadomienia anonimowego oraz sprawdzeń własnych informacji Policji, które nie dostarczyły podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego.