Informacje o przestępstwie

1.      Źródła informacji o przestępstwie

Informacje o przestępstwach mogą mieć swoje źródła zewnętrzne i wewnętrzne, i to zarówno o charakterze procesowym, jak i pozaprocesowym. 

Do zewnętrznych źródeł należą: 

– zawiadomienia od osób fizycznych, tj. zawiadomienia od osób prywatnych, osób pokrzywdzonych, świadków zdarzenia, 

– zawiadomienia od instytucji państwowych i samorządowych, społecznych, np. instytucje, spółki, przedsiębiorstwa, 

– samooskarżenia, 

– informacje medialne, np. artykuły prasowe, Internet, audycje radiowe i telewizyjne (w takich sytuacjach policjant powinien sporządzić notatkę urzędową i przedłożyć ją prze- łożonemu);

 – anonimy. 

Źródła wewnętrzne, tj. ustalenia i spostrzeżenia własne, stanowią:

– czynności operacyjno-rozpoznawcze, 

– czynności dochodzeniowo-śledcze, 

– czynności prewencyjne, 

– analizy materiałów archiwalnych, 

– kontrole resortowe.

2.      Społeczny i prawny obowiązek powiadomienia o przestępstwie.

Zgodnie z przytoczoną treścią przepisu art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego, obowiązek zawiadomienia o popełnionym przestępstwie (fachowo nazywanym zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa) jest obowiązkiem społecznym każdej osoby. Z użytego określenia wynika charakter tego obowiązku – moralny, etyczny. Oznacza to, iż (jak to już było wskazane) za jego naruszenie nie grozi żadna kara i nie jest to żadne przestępstwo. Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa można złożyć
w formie pisemnej lub w formie ustnej (wówczas z zawiadomienia sporządzany jest protokół, a często też ta czynność połączona jest z przesłuchaniem zawiadamiającego w charakterze świadka).

3.      Sposoby dokumentowania informacji i postępowanie w przypadku zawiadomienia o przestępstwie

Policjant, przyjmując zgłoszone ustnie zawiadomienie o przestępstwie, sporządza z tej czynności wspólny protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiające

Jeżeli zawiadamiającym jest osoba niewładająca językiem polskim, protokół z tej czynności
sporządza się z udziałem tłumacza, a jeżeli jest to osoba głucha, niema lub głuchoniema - daktylologa.

Zawiadamiającego małoletniego, jeżeli w chwili składania zawiadomienia o przestępstwie nie ukończył 17 lat i nie nabył pełnej zdolności do czynności prawnych, przed przesłuchaniem należy zapoznać z treścią art. 233, 234 i 238 k.k.; małoletniego nie uprzedza się o odpowiedzialności karnej za naruszenie tych przepisów - natomiast informuje się o konsekwencjach prawnych naruszenia tych przepisów w rozumieniu ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Jeżeli nie ma możliwości uzyskania zawiadomienia od przedstawiciela ustawowego lub innej osoby niż osoba w wieku poniżej lat 15, będąca pokrzywdzonym przestępstwem określonym w rozdziałach XXV i XXVI k.k., policjant sporządza notatkę urzędową z dokonanych ustaleń, rejestruje ją i nadaje sprawie dalszy bieg.

            W przypadku zgłoszenia się osoby, która nie ma pełnego rozeznania, co do przedsiębranych czynności (osoba w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem podobnie działającego środka) - treść przekazanych informacji dokumentuje się w notatce urzędowej. Po ustaniu przyczyn wyłączających możliwość przesłuchania osoby, w razie odmowy złożenia przez nią zawiadomienia o przestępstwie, należy odebrać od niej pisemne oświadczenie o odmowie złożenia zawiadomienia o przestępstwie, a gdy nie chce tego uczynić - z rozmowy sporządza się notatkę urzędową (kończącą czynności) z przebiegu ustaleń oraz wnioski. Notatkę należy przedłożyć przełożonemu do akceptacji.

Jeżeli stan osoby z zaburzeniami psychicznymi lub upośledzeniami umysłowymi uniemożliwia spisanie protokołu, wówczas należy sporządzić notatkę urzędową na okoliczność treści zawiadomienia i stanu osoby zawiadamiającej.

Pokrzywdzony- Zgodnie z art. 49 k.p.k. pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub osoba prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo (definicja formalna). Osoba fizyczna może być osobą pokrzywdzoną bez względu na wiek, stan psychiczny i zdolność do czynności prawnych. Mimo braku osobowości prawnej, pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna. Za pokrzywdzonego uważa się także zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.

Prawa pokrzywdzonego:

1. Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem.

2. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje

3. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać najbliższe osoby, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator

4. Pokrzywdzony może w toku postępowania karnego ustanowić swojego pełnomocnika

5. Jeżeli pokrzywdzony wykaże, że warunki materialne nie pozwalają mu na poniesienie kosztów związanych z pełnomocnictwem może złożyć do prokuratora lub do sądu  wniosek
 o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu

6. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona
o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo do prokuratora powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie

7. W razie złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku.

8. W razie okazania osoby podejrzanej, pokrzywdzony może domagać się, aby czynność tę przeprowadzono w sposób wyłączający możliwość jego rozpoznania przez osobę rozpoznawaną

9. Prokurator może dopuścić pokrzywdzonego z urzędu lub na jego wniosek do udziału
w czynnościach śledztwa lub dochodzenia

 10. Organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ma obowiązek doręczenia pokrzywdzonemu odpisu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz na wniosek pokrzywdzonego zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłego i zapoznaniu się z opinią.

11. Pokrzywdzony w toku postępowania przygotowawczego może zwrócić się do sądu
z żądaniem przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie (art. 316 § 3 k.p.k.).

12. Pokrzywdzony uczestniczący w czynnościach, podpisując protokół, może zgłosić zarzuty co do jego treści.

13. Pokrzywdzony może żądać odpisu protokołu czynności, w której uczestniczył lub miał prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niego lub sporządzonego
z jego udziałem (art. 14. Pokrzywdzony ma prawo otrzymać na swój koszt po jednej kopii zapisu dźwięku lub obrazu utrwalonej w ten sposób czynności procesowej.

15. Pokrzywdzony, za zgodą prowadzącego postępowanie, może w toku postępowania przygotowawczego przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, a także złożyć zażalenie na odmowę udostępnienia akt.

16. Pokrzywdzonemu w toku dochodzenia lub śledztwa przysługuje zażalenie na postanowienie
o odmowie wszczęcia dochodzenia - śledztwa oraz umorzenie postępowania i w związku z tym przysługuje mu prawo przejrzenia akt.

17. W razie skazania sprawcy pokrzywdzony  ma prawo zwrócić się do sądu z wnioskiem o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub części.

 Obowiązki pokrzywdzonego

1. Pokrzywdzony zobowiązany jest stawić się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie

2. Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, zobowiązany jest on poddać się oględzinom i badaniom nie połączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym W przypadku zaistnienia wątpliwości co do stanu psychicznego pokrzywdzonego, sąd lub prokurator może zarządzić jego przesłuchanie
z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa

 3. Pokrzywdzony, zmieniając miejsce zamieszkania lub przebywania, zobowiązany jest powiadomić o tym organ procesowy. W przypadku nie zawiadomienia, pisma wysłane pod ostatnio wskazanym adresem uważa się za doręczone

4. Pokrzywdzony przebywający za granicą ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń 

w kraju;